Owsica - objawy u dzieci i dorosłych. Na to zwróć uwagę

• Poznaj swój Indeks Zdrowia! Wystarczy, że odpowiesz na te pytania
• Więcej aktualnych wiadomości znajdziesz na stronie głównej Onetu

Czym jest owsica?

Owsica (znana także jako enterobioza) to choroba pasożytnicza przenoszona głównie drogą pokarmową – poprzez spożycie jaj owsików znajdujących się na brudnych rękach, jedzeniu, zabawkach lub pościeli. Owsiki są pasożytami, które wykorzystują ludzkie ciało do przetrwania i rozmnażania. Przyjmuje się, że dorosłe samice owsików mają 8–13 mm, a samce 2–5 mm. Mają białawy kolor i wyglądają jak małe kawałki nici. Zdaniem ekspertów mogą przeżyć od dwóch do trzech tygodni.

Owsiki mogą się niestety łatwo rozprzestrzeniać i najczęściej występują u dzieci w wieku szkolnym oraz osób mieszkających w ciasnych pomieszczeniach. Często występują również u osób, które mają regularny, bliski kontakt z osobami z tych grup. Najczęstszym objawem, powodowanej przez nie owsicy, jest intensywny świąd wokół odbytu.

Na szczęście, mimo tego, że zakażenia są zaraźliwe, to można im zapobiegać, myjąc ręce i stosując inne praktyki higieniczne. Również leki mogą skutecznie pomóc w walce z owsicą, chociaż możliwe jest ponowne zakażenie. Dlatego też warto jest zdawać sobie sprawę z występowania różnych objawów owsicy.

U kogo pojawiają się objawy owsicy?

Chociaż owsica najczęściej występuje u dzieci w wieku szkolnym, to choroba ta może dotknąć osoby w każdym wieku. Ponieważ jaja owsików są tak małe, trudno jest uniknąć osób lub obszarów zakażonych.

Warto wiedzieć, że są pewne grupy osób, które mogą być bardziej podatne na owsicę i tym samym na rozwój objawów owsicy.

W przypadku najmłodszych są to dzieci w wieku szkolnym oraz w wieku przedszkolnym. Przyjmuje się, że placówki opiekuńczo-wychowawcze, w tym żłobki, często są siedliskiem wielu osób (dorosłych i dzieci) zakażonych owsikami. Zdaniem ekspertów czasami prawie połowa dzieci w żłobku może być zakażona owsicą.

W przypadku dorosłych bywa, że owsica występuje u więcej niż jednego członka rodziny. Przyjmuje się, że dorośli są mniej narażeni na zakażenie owsikami, z wyjątkiem matek zakażonych dzieci. Jednak dorośli partnerzy seksualni mogą przenosić między sobą jaja owsików. Należy dodać, że owsiki mogą również zainfekować pochwę i cewkę moczową.

Oprócz tego najbardziej narażone na rozwój objawów owsicy są:

• osoby obgryzające paznokcie;
• osoby mieszkające w zatłoczonych miejscach, takich jak akademiki;
• osoby, które nie myją regularnie rąk przed jedzeniem;
• członkowie rodziny lub opiekunowie osób zakażonych owsikami;
• osoby mieszkające w klimacie tropikalnym.

Zobacz też: Nigdy nie spuszczaj odchodów pupila w toalecie. Weterynarz ostrzega przed chorobą, którą możesz złapać

Najczęstsze objawy owsicy

Typowe objawy owsicy są łatwe do zauważenia, zwłaszcza u dzieci, które stanowią główną grupę ryzyka. Choć objawy te nie zawsze są nasilone, ich obecność (zwłaszcza w połączeniu) powinna skłonić do konsultacji lekarskiej i wykonania odpowiednich badań.

1. Świąd odbytu (zwłaszcza nocą)

To najbardziej charakterystyczny i powszechny objaw owsicy. Samice owsików nocą wędrują z jelita grubego w okolice odbytu, aby złożyć jaja w fałdach skóry. Wydzielają przy tym substancję klejącą, która powoduje intensywne swędzenie. Świąd nasila się wieczorem i w nocy, często wybudzając pacjenta ze snu. Jest to szczególnie zauważalne u dzieci, które zaczynają się wiercić w łóżku, drapać lub skarżą się na "łaskotanie" w okolicach pupy. U dorosłych objaw ten może być mniej nasilony, a czasami nawet niezauważalny.

2. Drapanie i podrażnienie skóry

W wyniku intensywnego swędzenia, szczególnie u dzieci, dochodzi do częstego drapania okolicy odbytu. Może to prowadzić do zaczerwienienia, obrzęku, a nawet uszkodzeń naskórka. Drapanie zwiększa też ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych (np. paciorkowcami). Powtarzające się drapanie skutkuje rozprzestrzenianiem jaj owsików, np. na pościel, bieliznę czy ręce, co ułatwia zakażenie innych domowników.

3. Zaburzenia snu/bezsenność

Objawy owsicy (nocny świąd) sprawiają, że chory często nie może spać lub śpi niespokojnie, budzi się (często z płaczem w przypadku dzieci), wstaje w nocy lub nie chce kłaść się do łóżka. Niestety długotrwałe zaburzenia snu mogą skutkować rozdrażnieniem, problemami z koncentracją i ogólnym zmęczeniem. U dorosłych brak snu może objawiać się uczuciem przewlekłego zmęczenia i trudnością w codziennym funkcjonowaniu.

4. Drażliwość i zmiany zachowania

U dzieci zakażonych owsikami często pojawia się zmienność nastrojów, łatwe wpadanie w złość lub płaczliwość. Może to wynikać zarówno z niedoboru snu, jak i z ogólnego dyskomfortu związanego z infekcją pasożytniczą. Dzieci stają się mniej skoncentrowane, rozkojarzone, mają problemy w szkole.

5. Bóle brzucha i dolegliwości żołądkowo-jelitowe

U części osób mogą pojawić się nawracające, tępe bóle brzucha, najczęściej w okolicy pępka. Objaw ten wynika z obecności pasożytów w jelicie grubym, co może prowadzić do miejscowego podrażnienia błony śluzowej. Rzadziej mogą występować: nudności, wzdęcia, delikatna biegunka lub naprzemiennie zaparcia.

6. Zmniejszenie apetytu i chudnięcie

Zakażenie owsikami może prowadzić do zmniejszenia apetytu, szczególnie u dzieci. Jeśli infekcja trwa długo i objawy są nasilone, może dojść do niedoborów pokarmowych i niewielkiego spadku masy ciała. Nie jest to objaw dominujący, ale może występować w przypadku zaniedbanej lub przewlekłej owsicy.

7. Zgrzytanie zębami (bruksizm)

Choć nie jest jednoznacznie potwierdzone, niektóre źródła podają, że dzieci z owsicą mogą zgrzytać zębami w nocy. Bruksizm może być reakcją na dyskomfort lub zaburzenia snu. Objaw ten jednak nie występuje u wszystkich i nie jest uważany za pewny wskaźnik zakażenia.

Objawy owsicy u kobiet

Choć owsica najczęściej objawia się świądem odbytu i zaburzeniami snu, u kobiet pasożyty mogą powodować również dolegliwości intymne, co wiąże się z anatomiczną budową kobiecego układu rozrodczego. Owsiki, zwłaszcza przy silnym zakażeniu, mogą przemieszczać się z okolicy odbytu do przedsionka pochwy, sromu, a nawet cewki moczowej. Dzieje się tak dlatego, że u kobiet okolice odbytu i narządów płciowych znajdują się bardzo blisko siebie. Pasożyty kierują się ciepłem i wilgocią, a okolice intymne sprzyjają takim warunkom.

1. Pieczenie i świąd sromu

Może pojawić się jako dodatkowy lub dominujący objaw. Często bywa mylony z infekcją grzybiczą lub bakteryjną. Świąd jest uporczywy, nasila się wieczorem i w nocy, podobnie jak w przypadku odbytu.

2. Upławy

Przez obecność pasożytów w pochwie lub jej przedsionku może dochodzić do stanu zapalnego. Powstają wtedy białe lub żółtawe, wodniste lub śluzowe upławy, czasem o nieprzyjemnym zapachu. U dzieci może to być jedyny objaw, który skłania rodziców do wizyty u pediatry lub ginekologa dziecięcego.

3. Zapalenie sromu i pochwy

W cięższych przypadkach obecność owsików prowadzi do miejscowego stanu zapalnego, który objawia się bólem, obrzękiem, zaczerwienieniem, pieczeniem podczas oddawania moczu. W skrajnych przypadkach możliwe jest także zakażenie bakteryjne pochwy wtórne do mechanicznego podrażnienia przez pasożyty.

4. Ból przy oddawaniu moczu lub częstomocz

Owsiki mogą podrażnić ujście cewki moczowej, co prowadzi do:

• uczucia pieczenia podczas mikcji,
• częstego oddawania moczu,
• niekiedy fałszywego podejrzenia zapalenia pęcherza moczowego.

5. Uczucie dyskomfortu w dolnej części brzucha

U kobiet może występować lekki ból podbrzusza. Rzadko zdarza się, że owsiki wędrują wyżej do pochwy, szyjki macicy, a nawet jamy macicy – takie przypadki opisywane są jako ekstremalne i bardzo rzadkie.

Zobacz też: Tak organizm daje znać, że zagnieździły się w nim pasożyty

Objawy przewlekłej owsicy

Jeśli owsica nie zostanie odpowiednio rozpoznana i wyleczona, może utrzymywać się przez wiele tygodni, a nawet miesięcy. Dzieje się tak dlatego, że dziecko (lub dorosły) nieświadomie ponownie się zakaża, np. poprzez wkładanie brudnych rąk do ust, ssanie palców lub kontakt z jajami pasożyta obecnymi na pościeli, ręcznikach czy zabawkach.

Z czasem typowe objawy, takie jak świąd odbytu, mogą osłabnąć, a zakażenie staje się mniej oczywiste, ale skutki przewlekłego zakażenia wpływają negatywnie na całe funkcjonowanie organizmu (zwłaszcza u dzieci).

Najczęstsze objawy przewlekłej owsicy, to:

• długotrwałe zmęczenie i osłabienie – niedobór snu związany z nocnym swędzeniem prowadzi do chronicznego zmęczenia, senności w ciągu dnia, pogorszenia nastroju i wydolności psychicznej. Dziecko może być apatyczne, "nie mieć energii" ani chęci do zabawy;
• zaburzenia koncentracji i trudności w nauce – stałe niedospanie, rozdrażnienie i świąd powodują problemy z uwagą i skupieniem. Dziecko ma kłopoty z przyswajaniem wiedzy, szybciej się dekoncentruje, bywa "nieobecne" podczas zajęć;
• rozdrażnienie i zmienność nastroju – przewlekły dyskomfort i zmęczenie sprawiają, że dziecko staje się nerwowe, płaczliwe oraz łatwo wpada w złość lub zamyka się w sobie. U dorosłych może się rozwinąć stan przypominający lekką depresję lub nerwicę;
• zaburzenia apetytu i masy ciała – owsica wpływa negatywnie na łaknienie, szczególnie u dzieci. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do niedożywienia, braku przyrostu masy ciała, a także niedoborów składników odżywczych (np. żelaza czy witamin z grupy B);
• problemy skórne wokół odbytu – skóra w tej okolicy, narażona przez długi czas na drażnienie i drapanie, może być przewlekle podrażniona, pokryta strupkami oraz objęta miejscowym zapaleniem. Zwiększa się też ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych;
• współwystępowanie infekcji dróg moczowo-płciowych (u kobiet) – przewlekła obecność pasożytów w okolicy sromu może prowadzić do nawracających stanów zapalnych, infekcji bakteryjnych i bólu przy oddawaniu moczu. W bardzo rzadkich przypadkach nawet do migracji pasożyta wyżej (np. do pochwy, a nawet jamy macicy);
• nawracające infekcje i spadek odporności – organizm zmęczony ciągłym zakażeniem i niedoborem snu może być bardziej podatny na inne choroby (np. przeziębienia, infekcje gardła czy układu pokarmowego). Wpływ owsików na odporność jest pośredni, ale zauważalny wśród dzieci często chorujących;
• objawy psychosomatyczne – u niektórych dzieci mogą rozwinąć się objawy nerwicowe lub psychosomatyczne, np. bóle głowy, tiki nerwowe, zaburzenia snu czy nawykowe drapanie.

Zobacz też: Brak snu i jego znaczenie dla zdrowia. Do czego mogą prowadzić zaburzenia snu?

Objawy owsicy – kiedy skonsultować się z lekarzem?

Chociaż zwykle zakażenia owsikami są uciążliwe, to nie stają się poważne. Eksperci podkreślają jednak, że w niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania wynikające z rozwoju owsicy. W takich przypadkach należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Przyjmuje się również, że spotkać się z lekarzem należy również wtedy, gdy:

• nie pomaga standardowa higiena intymna i objawy nawracają;
• objawy utrzymują się dłużej niż kilka dni;
• zauważy się uporczywy świąd odbytu;
• występują problemy ze snem, apetytem i rozdrażnieniem;
• podejrzewa się zakażenie u rodziny lub domowników.

Powikłania nieleczonych objawów owsicy

Chociaż poważne powikłania występują rzadko, nieleczone objawy owsicy mogą prowadzić do:

• zakażeń bakteryjnych – nadmierne drapanie może uszkodzić skórę, powodując krwawienie i zakażenie;
• zakażeń dróg moczowych (ZUM) – u kobiet z poważnym zakażeniem owsikami może rozwinąć się zakażenie dróg moczowych. Pasożyty mogą przedostać się do pęcherza, co prowadzi do zakażenia;
• utraty masy ciała – w przypadku poważnego zakażenia owsiki mogą wypłukiwać niezbędne składniki odżywcze z organizmu dziecka, co prowadzi do utraty masy ciała.

Co więcej, w rzadkich przypadkach owsica została powiązana z zapaleniem wyrostka robaczkowego, zapaleniem uchyłków (rozrostem kieszonek w jelicie grubym) oraz zapaleniem pochwy i błony śluzowej macicy (zapaleniem endometrium).

W takich przypadkach należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem!

Jak rozpoznać objawy owsicy?

Jeśli chodzi o diagnozowanie objawów owsicy, lekarz może zastosować konkretne metody.

1. Taśma klejąca

W tym przypadku lekarz umieszcza kawałek przezroczystej plastikowej taśmy na skórze wokół odbytu pacjenta, a następnie ogląda taśmę pod mikroskopem. Ponieważ owsiki mają tendencję do składania jaj w nocy, najlepiej próbki zbierać wcześnie rano.

Kąpiel lub korzystanie z toalety może usunąć jaja ze skóry, dlatego należy wykonać ten rodzaj testu przed podjęciem jakichkolwiek innych działań. Jeśli jaja są obecne, powinny przykleić się do taśmy. Chorzy mogą sami nałożyć taśmę w domu i pobrać lub wysłać próbkę do lekarza. Może być konieczne wykonanie testu przez pięć kolejnych poranków, zanim lekarz wykluczy infekcję.

2. Zwilżony wacik

Lekarz lub pielęgniarka mogą także przyłożyć zwilżony wacik do okolic odbytu, aby pobrać próbkę.

3. Zauważenie owsików gołym okiem

Czasami owsiki są widoczne w okolicy odbytu, na bieliźnie lub w toalecie. W stolcu wyglądają jak małe kawałki białej bawełnianej nici. Zdaniem ekspertów w przypadku dzieci najlepiej obejrzeć okolicę odbytu 2–3 godziny po pójściu spać, gdy samice są aktywne poza odbytem. Jeśli nie ma dowodów na obecność owsików przez pięć kolejnych poranków, lekarz nie zdiagnozuje owsicy.

W tym miejscu należy wspomnieć, że czasem, by zdiagnozować owsicę wystarczy zbadać paznokcie u rąk. Można również pobrać próbkę spod paznokci, aby obejrzeć ją pod mikroskopem. Jeśli pacjent jest zarażony i drapie się, może mieć jaja owsików pod paznokciami.

Zobacz też: Co lekarz może "wyczytać" z twoich paznokci? To dlatego uważnie im się przygląda

Leczenie objawów owsicy

Kiedy owsica zostanie wykryta, lekarz zaproponuje leki doustne dostępne bez recepty lub na receptę. To właśnie po konsultacji z lekarzem okaże się, które z nich będą najlepsze dla pacjenta.

Najpopularniejsze i najskuteczniejsze leki stosowane w leczeniu owsicy to:

• mebendazol – zwykle jako lek na owsicę stosuje się jedną tabletkę mebendazolu. Dawkę można czasami powtórzyć tydzień później lub, jeśli infekcja utrzymuje się, lek podaje się ponownie trzy tygodnie później. Niektórzy lekarze zalecają podawanie leku co trzy tygodnie, trzy razy, tak aby pacjent był skutecznie leczony przez około dziewięć tygodni;
• albendazol – inny skuteczny lek na owsicę, który może jednak wymagać przyjmowania innych leków w celu zmniejszenia stanu zapalnego ośrodkowego układu nerwowego, będącego skutkiem ubocznym leku. Albendazol jest dobrze tolerowany i powoduje minimalne działania niepożądane dzięki minimalnemu wchłanianiu ogólnoustrojowemu;
• pamoinian pyrantelu – dostępny bez recepty na owsiki po potwierdzeniu diagnozy przez lekarza. Lek ten można stosować także w przypadku kobiet w ciąży.

W leczeniu owsików atakujących narządy moczowe i płciowe może być wymagana terapia skojarzona doustnym mebendazolem i iwermektyną na robaki, a także miejscowa terapia na jaja.

Przyjmuje się, że owsicę można wyleczyć zazwyczaj za pomocą trzech dawek leku podawanych w odstępie trzech tygodni. Jednakże pacjenci są zachęcani do dalszego kontaktu z lekarzem, aby upewnić się, że leczenie jest skuteczne. W tym miejscu należy dodać, że z powodu łatwego przenoszenia się owsików z jednej osoby na drugą, wszyscy współmieszkańcy osoby zakażonej (a także opiekunowie i osoby mające z nią bliski kontakt) mogą potrzebować leczenia, aby zapobiec zakażeniu owsikami lub ponownemu zakażeniu.

Jeśli chodzi o objawy owsicy, takie jak swędzenia skóry, można złagodzić dzięki stosowaniu kremów lub maści.

Domowe metody na objawy owsicy

Oprócz leków, w przypadku objawów owsicy, bardzo ważne jest przestrzeganie zasad higieny i porządku w domu. Może to bowiem pomóc w usunięciu jaj owsików.

Chodzi o dopilnowanie, aby osoba zakażona i inni domownicy dokładnie myli ręce mydłem i ciepłą wodą, szczególnie przed jedzeniem. Eksperci przypominają także o braniu prysznica i zmianie bielizny każdego ranka. Najlepiej jednak unikać kąpieli w wannie. Oprócz tego zaleca się:

• utrzymywać czyste, krótkie paznokcie;
• unikać obgryzania paznokci;
• unikać drapania okolic odbytu;
• prać pościel, ręczniki, myjki i ubrania w gorącej wodzie oraz suszyć je w wysokiej temperaturze;
• unikać trzepania ubrań i pościeli, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się jaj owsików w powietrzu;
• nie pozwalać dzieciom kąpać się razem, ponieważ jaja owsików mogą rozprzestrzeniać się w wodzie do kąpieli i na myjkach;
• dokładnie wyczyścić wszystkie powierzchnie, na których mogą znajdować się jaja, takie jak zabawki, podłogi, blaty i deski sedesowe;
• starannie odkurzać wszystkie dywany.

Co więcej, warto wiedzieć, że istnieje wiele naturalnych i/lub domowych sposobów leczenia owsicy, chociaż brakuje danych potwierdzających ich skuteczność.

Niektóre z wielu sugerowanych sposobów obejmują:

• czosnek;
• kokos (starty);
• ekstrakt i pastę z pestek grejpfruta;
• startą marchewkę codziennie;
• sok z cebuli trzy razy dziennie przez dwa dni;
• pestki dyni;
• ekstrakt z bylicy piołunu.

Należy jednak pamiętać, by przed skorzystaniem z wymienionych naturalnych sposobów leczenia owsicy skonsultować się z lekarzem.

Zobacz też: Czego nie lubi tasiemiec? Najlepsze leki i domowe sposoby

Jak uniknąć owsicy?

Ogólnie przyjmuje się, że najlepszym sposobem zapobiegania rozwojowi owsicy, a tym samym rozwojowi objawów owsicy, jest przestrzeganie zasad higieny i zachęcanie innych domowników, zwłaszcza dzieci, do wykonywania następujących czynności:

• dokładnego mycia dłoni mydłem i ciepłą wodą po skorzystaniu z toalety, zwłaszcza po wypróżnieniu, po zmianie pieluch oraz przed przygotowywaniem i jedzeniem posiłków;
• dbanie o to, aby paznokcie były krótkie i czyste;
• unikanie nawyków, które mogą rozprzestrzeniać jaja owsików, takich jak obgryzanie paznokci lub drapanie;
• jeśli to możliwe, branie prysznica każdego ranka, aby usunąć jaja złożone w nocy;
• codziennie zmienianie bielizny i ubrania.

Jeśli to możliwe, należy również używać gorącej wody w pralce i gorącego powietrza w suszarce podczas prania pościeli, ubrań i ręczników.